در پیرامون شعار "جمهوریِ ایرانی"

خواسته‌ها و هدف‌های یک جنبش و حرکت اجتماعی در «شعار» و شعارهای آن جنبش نمود می‌یابند. بنابراین نمی‌توان گفت «در حال حاضر و در شرايطی که مبارزات مسالمت آميز "حق طلبانه" مردم ايران آنقدر عمق يافته که بخش وسيعی از بدنه حکومت و روحانيت و مراجع نيز همراه آن هستند پرداختن به موضوعاتی چون "شعار" و "پرچم" مواردی حاشيه‌ای و انحرافی هستند.» (1)

از پیش از برگزاری انتخابات تا کنون، شعارها و پلاکاردهای قدیمی و جدیدی به گوش رسیدند و به چشم آمدند. یکی از جدیدترین شعارهایی که در بزرگداشت چهلم شهادت «ندا» و در آستانه‌ی سالگرد انقلاب مشروطه در خیابان‌های تهران سر داده شد، «استقلال، آزادی، جمهوری ایرانی» بود.

برخی از مهم‌ترین شعارهای پیش از این شعار عبارت بودند از:
مرگ بر دیکتاتور
مجتبا بمیری، رهبری رو نبینی
می‌کُشم می‌کُشم آن که برادرم کشت
رهبر ما....
نصر من اله و فتح قریب، مرگ بر این دولت مردم فریب
محمود خائن، آواره گشتی خاک وطن را ویرانه کردی، .... مرگ بر تو، مرگ بر تو

آنچه نمایان است این است که بیشتر این شعارها در فضای انقلاب 57 سِیر می‌کنند. به عبارت دیگر «در همه‌ی این شعارها مرگ و خشونت و انتقام جویی موج می‌زند» (2). باید توجه داشت جنبشی که شعار غالب آن «مرگ بر ...» باشد، پلاکارد خشونت را به شکلی پنهان، خواسته یا ناخواسته با خود حمل می‌کند و پس از به نتیجه رسیدن نیز، به احتمال بسیار زیاد، این خشونت آشکار خواهد شد و همان سرنوشتی که انقلاب 57 رقم زد را تکرار خواهد نمود. البته ممکن است افرادی که انقلاب 57 را ایده‌آل می دانند، از این دیدگاه پیروی کنند. در این زمینه، گفته‌های اخیر میرحسین موسوی، ضمن اینکه روند اعدام‌ها و کشتارهای زمان «گذشته» (پس از انقلاب) را مورد تأیید قرار می دهد، بذر خشونت و کینه و انتقام برای «آینده» را می‌پراکند:

«به کسانی که چنین جنایاتی را مرتکب می‌شوند یادآور می‌شوم که مردم، آنهایی را که قبل از انقلاب مرتکب جنایت شدند به یاد داشتند و آنها را به سزای عملشان رساندند؛ مردم از چنین جنایت‌هایی نخواهند گذشت.» (3)

جنبش مسالمت‌آمیز باید به دنبال عدم خشونت باشد. به بیان منادی عدم خشونت در قرن گذشته: «عدم خشونت، تحمل آگاهانه‌ي رنج است... مرگ را نباید برای هیچ کس بخواهیم. حتا به جنایتکارترین انسان‌ها نباید آزار رسانید.» (4).

به شعار مورد اشاره یعنی «استقلال، آزادی، جمهوری ایرانی» بازگردیم. این شعار، چکیده‌ای از بسیاری از شعارها و خواسته‌ها و آرمان‌های دور و نزدیک را در خود دارد ضمن اینکه نه در ظاهر و نه در باطن "مرگ بر" و "مرده باد" ندارد. «استقلال» مداخله‌ی خارجی را منتفی می‌کند؛ «آزادی» به کرامت انسانی و حقوق سیاسی بر می‌گردد و «جمهوری» به این معنی که حکومت با جمهور مردم است، نوع آزادی و حکومت سیاسی را مشخص می‌کند. ترکیب «جمهوری ایرانی» نیز، به جای «جمهوری اسلامی» نشسته است و این، ساختار نظام جمهوری اسلامی، قانون اساسی و ادغام دین و دولت (که امتحان خود را در طی سی سال پس داده اند) را به شدت به چالش می‌کشد، بلکه رد می‌کند و خود، آلترناتیو و جایگزینی برای آن می‌شود.

اما شعار «جمهوری ایرانی» که تنها 50 روز پس از شعار «رأی منو پس بده» مطرح شد، تا کنون دو گونه واکنش منفی را به دنبال داشته است (از افراد و گروه‌هایی که به طور کلی با واژه‌ی "جمهوری" مشکل دارند صرف‌نظر می‌شود). یکی مربوط به افرادی است که به رغم نارضایتی از وضع موجود و روند پیش آمده در پی انتخابات، هنوز به جمهوری اسلامی دل‌ بسته‌اند و قصد تغییر و عبور از آن را ندارند؛ در رأس این افراد، شخص میرحسین موسوی قرار دارد که بلافاصله پس از اینکه این شعار را شنید نسبت به آن واکنش نشان داد:

«خواسته‌ی مردم دفاع از جمهوریت نظام در کنار اسلامیت آن است و شعار جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم نه یک کلمه زیاد در بیان این جنبه از مطالبات آنان نقش راهبردی دارد.» (5)

البته نقد این رویکرد نیازمند نوشته‌ای جداگانه است که در فرصتی دیگر به آن پرداخته خواهد شد.

اما منتقدان دسته‌ی دوم نسبت به شعار مورد بحث، با «جمهوری ایرانی» از نظر ساختار ادبی و مفهومی مشکل دارند؛ برای نمونه نویسنده‌ی وبلاگی درباره این شعار می‌نویسد:

«یکی مرا راهنمایی کند که جمهوری ایرانی چه صیغه‌ای ست و مصداق واقعیش چیست؟ گمان کنم اینهایی که در خیابان فریاد می‌زدند استقلال آزادی جمهوری ایرانی منظورشان این بوده که جمهوری اسلامی دیگر بس است. منظورشان این بوده که پیشوند اسلامی را برداریم و به عبارتی دین را از حکومت جدا کنیم. بالاخره بعد از مدتها که روشنفکران ایرانی این بحث را روی کاغذ پیش می بردند، ورژن خیابانی‌اش هم پدیدار شد.»

و سپس می‌افزاید:

«ولی حالا چرا اصطلاح جمهوری ایرانی؟ قافیه به تنگ آمده یا شاعر به جفنگ؟ البته من استاد دستور زبان فارسی نیستم و اگر اشتباه کنم حتما دوستان اصلاح خواهند کرد. اما در اصطلاح جمهوری ایرانی، واژه‌ی ایرانی واژه‌ی جمهوری را توصیف می‌کند. یعنی جمهوری از نوع ایرانیش. به عبارتی در ذهن شنونده شکل جدیدی از حکومت جمهوری به نام جمهوری ایرانی القا می‌شود.» (6)

از آنجایی که در متن آمده است که «در اصطلاح جمهوری ایرانی، واژه‌ی ایرانی واژه‌ی جمهوری را توصیف می‌کند» پیداست که نویسنده‌، ترکیب «جمهوری ایرانی» را ترکیب وصفی در نظر گرفته است. در حالی که این ترکیب، یک ترکیب اضافی است و نه وصفی (7). ترکیب جمهوری ایرانی دقیقاً همان عنوان مقاله‌ی «دموکراسی ساخت ایران» نوشته‌ی اخیر استیفن کینزر را تداعی می‌کند. کینزر در آنجا اشاره کرده بود که: «امروز، در دست گرفتن تصویر مصدق دو مفهوم دارد: "ما دموکراسی می‌خواهیم" و "ما مداخله‌ی خارجی نمی‌خواهیم". بسیاری از مردم ایران، این خواسته‌های شایسته را در نظر دارند [و معتقدند که] "آمریکایی‌ها، دخالت شما برای ما استبداد و مرگ به ارمغان می آورد. در خانه‌ی خود بمانید، خود را وارد این ماجرا نکنید و کشور ما را برای تغییر به خودمان بسپارید."».(8)

اما برعکس، اصطلاح‌هایی مانند جمهوری اسلامی، اقتصاد اسلامی و مردمسالاری دینی، با تفسیر و برداشتی که در این چند دهه از آنها ارائه شده است، ترکیب‌هایی وصفی به شمار می‌آیند. اگر دینی را از مردمسالاری یا اسلامی را از جمهوری بگیریم، این اصطلاح‌ها، آن معنا و مفهومی که مراد گوینده از آن بوده است را از دست می‌دهند (9). در حالی که چنین چیزی در مورد جمهوری ایرانی صادق نیست و بنابراین، منظور از جمهوری ایرانی، نوع جدیدی از جمهوری نخواهد بود. اما در عین حال، ایجاد جمهوری به دست مردم ایران (بدون دخالت خارجی) و ایران برای همه ایرانیان (فارغ از نژاد، زبان، مذهب، منطقه و ...) را می‌رساند.

اینک 103 سال پس از انقلاب مشروطه و در سالروز آن نقطه‌ی عطف تاریخ ایران، شعار جمهوری ایرانی، چکیده‌ای از خواسته‌هایی را در خود دارد که آزادیخواهان ایران زمین در این مدت طولانی برای آن مبارزه می‌کردند. این شعارِ بدون ابهام، پر مفهوم، آزادی‌خواهانه و عاری از مرگ و خشونت را نه تنها نباید دست کم گرفت، بلکه می‌توان شعار اصلی جنبش سبز قرار داد.

فایل ویدئویی شعار استقلال، آزادی، جمهوری ایرانی
لینک دانلود فایل برای موبایل بدون فیل-تر

پی نوشت و منابع:
1. درباره "شعارها" و واژه ها در مسير سبز دموکراسی، روزبه ميرابراهيمی، گویا نیوز
2. دوکلام حرف حساب با مهندس موسوی، حشمت طبرزدی
3. سخنان مهم ميرحسين موسوي: مردم از جنايتكاران نخواهند گذشت، ادوار نیوز
4. گزیده‌ای از اندیشه‌ی گاندی در اینجا آمده است: گاندی، روح بزرگ
5. میرحسین موسوی: جمهوری اسلامی نه یک کلمه کمتر و نه یک کلمه بیشتر، آینده نیوز
6. جمهوری ایرانی یا جمهوری دموکراتیک ایران، وبلاگ از هیچ تا هیچ
7. ترکیب اضافی و وصفی (برگرفته از کتاب فارسی سوم راهنمایی):

اسم گاهي با كسره به كلمه‌ي بعد از خود اضافه مي شود. كلمه‌ی دوم يا صفت است مانند: پدر مهربان، خوب كه در تركيب مهربان – شاگرد خوب كه در اين صورت آن دو را موصوف و صفت و يا تركيب وصفي گويند و يا كلمه‌ي دوم اسم است. مانند احمد و مدرسه در تركيب پدر احمد و شاگرد مدرسه كه اسم يا كلمه‌ي دوم كلمه‌ي نخستين را به گونه‌اي وابسته خود مي‌سازد و درباره‌ي آن توضيح مي‌دهد و آن را براي خواننده يا شنونده روشن‌تر مي‌سازد كه در اين صورت آن دو را مضاف و مضاف اليه يا تركيب اضافي نامند .
طرز تشخیص ترکیب وصفی و اضافی:
الف. علامت ترکیب را حذف می کنیم و در پایان ترکیب «است» می‌گذاریم:
اگر معنی داد، ترکیب وصفی است.
اگر معنی نداد، ترکیب اضافی است.
ب. در پایان ترکیب «تر» اضافه می کنیم:
اگر معنی داد، ترکیب وصفی است .
اگر معنی نداد، ترکیب اضافی است.

8. دموکراسی ساخت ایران، استیفن کینزر، گاردین- ترجمه
9. نگاه کنید به: واژه‌های مقدس مرا پس بده!، وبلاگ چراگاه