عید و اعتدال بهاری

نوروز باستانی را - با چند روز تأخیر- تبریک می‌گویم؛ سالی همراه با خوشی و خرّمی برای‌ همه آرزومندم. عید در اصفهان چیز دیگری است. سرسبزی و طراوت و به ویژه فضای سبز و پارک‌های فراوان با طراحی ویژه و بوی گل‌ و گیاهان، «کم بویی عید» را تا حدی جبران می‌کند.

اعتدال بهاری
مطلبی که قصد دارم بنویسم در مورد اعتدال بهاری و طول روز در نقاط مختلف دنیا در طول سال است. برای نمونه، آیا طول روز در اصفهان بیشتر است یا در تهران؟ روز در شمال کشور بلندتر است یا در جنوب؟ این را در درسی به نام «هوا و اقلیم شناسی» در دوره‌ی کارشناسی خواندم و چون از طرفی جالب است و از طرفی شاید خیلی‌ها ندانند اشاره‌ی کوتاهی به آن می‌کنم.

یک خط مستقیم فرضی را در نظر بگیرید که نقطه‌ی وسط قطب شمال را به نقطه‌ی وسط قطب جنوب وصل می‌کند. به این خط، محور زمین می‌گویند. هنگامی ‌که زمین به دور خورشید می‌گردد، محور زمین نسبت به خورشید تغییر می‌کند و یکنواخت نیست؛ به عبارت ساده‌تر کج می‌شود. اگر محور زمین نسبت به خورشید جلو بیاید، طبیعی است که نیمکره‌ی شمالی زمین روبروی خورشید قرار می‌گیرد و نور خورشید کمتر به نیمکره‌ی جنوبی می‌رسد. اما اگر برعکس، محور زمین نسبت به خورشید عقب برود، نیمکره‌ی جنوبی در مقابل خورشید قرار می‌گیرد. حالت اول را کرنش و حالت دوم را
واکرنش زمین نسبت به خورشید می‌گویند.


خوب؛ چه زمانی کرنش و چه زمانی واکرنش اتفاق می‌افتد؟
فصل‌های بهار و تابستان، حالت اول و فصل‌های پاییز و زمستان حالت دوم روی می‌دهد. یعنی در دو فصل اول سال، نیمکره‌ی شمالی روبروی خورشید است و در دو فصل دوم سال نیمکره‌ی جنوبی. به همین دلیل است که وقتی در نیمکره‌ی شمالی فصل تابستان است، نیمکره‌ی جنوبی زمستان را تجربه می‌کند. نکته‌ی دیگر این که زمستان در نیمکره‌ی جنوبی سردتر از نیمکره‌ی شمالی است و یخ‌ها و در نتیجه مساحت قطب جنوب بیشتر از قطب شمال است؛ علت آن در یک چیز است: بیضی بودن مدار گردش زمین به دور خورشید و اینکه وقتی نوبت به نیمکره‌ی جنوبی برای زمستان می‌رسد، در قطر بیشتر بیضی قرار می‌گیرد و از خورشید دورتر می‌شود.

اعتدال بهاری (روز اول فروردین) مانند اعتدال پاییزی (روز اول مهر) محور زمین با مدار زمین عمود بر هم می‌شوند. یعنی همان خط فرضی زمین نسبت به خورشید زاویه 90 درجه می‌سازد. بنابراین، در این دو روز، تمامی نقاط زمین، 12 ساعت روز و 12 ساعت شب دارند.

به طول روز برگردیم. از خط استوا تا مدار 5/23 درجه، در طول سال 12 ساعت روز و 12 ساعت شب است. در قطب شمال 6 ماه اول سال (بهار و تابستان) به طور کامل روز است و 6 ماه دیگر شب و در قطب جنوب برعکس این قضیه.

پس در دو فصل اول سال، هرچه از خط استوا به سمت قطب شمال برویم، طول روز بیشتر می شود. برعکس، در دو فصل آخر سال، هرچه از خط استوا به سمت قطب شمال حرکت کنیم، طول روز کمتر می‌شود. به بیان ساده‌تر، از اول فروردین تا آخر شهریور طول روز در تهران بیشتر از اصفهان است و از اول مهر تا آخر اسفند، طول روز در اصفهان بیشتر از تهران است.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

عجب که رنگ گلی ماند...
از این سَموم که بر طَرف بوستان بگذشت
عجب که رنگ گلی ماند و بوی یاسمنی
به صبر کوش تو ای دل که حق رها نکند
چنین عزیز نگینی به دست اهرمنی
حافظ

عید در اصفهان
امسال زاینده رود تقریباً خشک بود. نسبت به سال‌های پیشین هم مسافران کمتری به اصفهان آمده بودند و شهر در مجموع خلوت‌تر بود. به هر حال عید در اصفهان چیز دیگری است. سرسبزی و طراوت و به ویژه فضای سبز و پارک‌های فراوان با طراحی ویژه و بوی گل‌ و گیاهان، «کم بویی عید» را تا حدی جبران می‌کند. آن هم برای من که شیفته‌ی پیاده‌روی هستم. بیشتر اوقات در حین راه رفتن، مسافران آدرس جاهای دیدنی را می‌پرسند:
- «آقا؛ میدان امام از کدوم طرفه؟».
- «میدان امام؟!... آهان؛ منظورتون میدان نقش جهانه؟»
و آدرس را می‌گویم. در کرج، وقتی کسی آدرسی از من می‌پرسید، بعد کلی درباره‌ی لهجه‌ی اصفهانی‌ام خوش و بش می‌کرد. یک بار کسی پرسید میدان هفت تیر از کدام طرفه؟ من فقط گفتم "از اون طرف" و با دست نشانش دادم. همین دو کلمه را که گفتم فهمید که اصفهانی‌ام و ...

درویش را نباشد برگ سرای سلطان!
روز اول عید را تنها و گذری به «تخت فولاد» رفتم. از غروب گذشته بود. به قبر پدربزرگ پدرم رسیدم. چسبیده بود به دیوار خانقاه درویش‌های اصفهان. دیواری که دیگر وجود ندارد! پیشتر وقتی می‌خواستیم روی قبرش آب بریزیم به داخل خانقاه و صحن آن (که دیگر وجود ندارد) می‌رفتیم و از حوض بزرگ آنجا (که آن هم دیگر وجود ندارد) آب می‌آوردیم. از همه‌ی صحن و بارگاه آنجا فقط یک قبر و بقعه با در و شیشه‌ی شکسته باقی‌مانده و به جای حوض بزرگ و صحن و ... هم چمن روییده است. خوب؛ لابد این تخریب‌ها در پی «براندازی سبز» درویش‌ها انجام شده است!