نمای نزدیک: «دموكراسي»

دموكراسي

از: نيك‌آهنگ كوثر

دموكراسي

مقدمه
آيا انسان به قيّم نياز دارد؟
ديكتاتوري
دموكراسي
مردم لايق حكومت خود هستند
حقوق بشر
توسعه سياسي

ادامه در ادامه مطلب...

دموكراسي

مقدمه
آيا انسان به قيّم نياز دارد؟
ديكتاتوري
دموكراسي
مردم لايق حكومت خود هستند
حقوق بشر
توسعه سياسي

" گاه مي‌بينيم كه همه احساس مي‌كنند يك چيزي بت است، ولي جرات اينكه تبر را بردارند و آن را بزنند، ندارند و به خاطر همين ضعف مدت‌ها بت، بت مي‌ماند."

علي شريعتي

" من دشمن تو و عقايد تو هستم اما حاضرم به‌خاطر تو و عقايد تو جانم را فدا كنم."

مولیر

"دموكراسي بدون پيشرفت و پيشرفت بدون دموكراسي امکانپذیر نيست"

مقدمه :

Ø«ندارم با سیاست بنده کاری ... سیاست با من اما کار دارد»

Øسکه حکومت دو رو بیشتر ندارد : دموکراتيك و مردمی / دیکتاتوری و استبدادی.

Øمشارکت مردم در تصمیم گيري ها و اجراي طرح ها بدیهی می نماید.

Øانسان‌ كامل‌ وجود ندارد، بلكه‌ تمام‌ آدميان‌، كاملاً انسان‌اند و لذا جايزالخطا و جاه طلب.

Øاز طريق‌ سياست‌ و از راه‌ دموكراسي‌ نمي‌توان‌ تمام‌ مشكلات‌ و مسائل‌ را رفع‌ و حل‌ كرد.

Øدموکراسی نياز به اثبات و توجيه ندارد؛ امروزه حتی دیکتاتورها نیز سعی در نمایاندن مشروعیت مردمی حکومت خود دارند.

Ø « بطور كلي به نظر مي رسد در ايران هيئت حاكمه يا مردم سياست را بيشتر به معناي چگونگي از ميدان به در بردن رقبا و مخالفان مي دانند تا به معني جلب همكاري و ايجاد آشتي و سازش براي حسن اداره ي جامعه؛ طبعا وقتي سياست كردن به معناي دوم دريافته شود، احتمال مشاركت و رقابت سياسي نيز افزايش مي يابد.» (9)

Ø « دموکراسی روشي است معين براي رسيدن به نتايج نامعين؛ براساس اين روش، حكومت بدون خونريزي و از طريق انتخابات مستمر تعويض مي شود، آزادي اقليت ومخالفان براي هميشه تضمين مي گردد، دگر انديشان انديشه هاي بديل را بسط مي دهند، قدرت توزيع مي شود، حكومت حق مردم و مبتني بر راي آنان است، هيچ كس بهتر ازخود مردم سعادت آنان را تشخيص نمي دهد. هيچ كس نمي تواند خود را دلسوزتر از ديگران محسوب كند و بجاي ديگران درباره سرنوشت آنان تصميم بگيرد. حكومت هيچ فرد، گروه، حزب، ايدئولوژي و مكتب از قبل تضمين نمي شود و اگر شهروندان نظام فكري و اجتماعي خاصي را نخواهند، آن نظام به خواست مردم صحنه را ترك مي كند.» (7)

آيا انسان به قيم نياز دارد ؟

Ø« مردم‌ ناقص‌ اند و نيازمند كمال‌اند و ناكامل‌اند [...] و به‌ "ولی امر" و حاكمي‌ كه ‌"قيم‌" امين‌ صالح‌ باشد نياز دارند.»

ولايت‌ فقيه‌ - روح الله خميني

‌ ‌

Ø« سرنوشت‌ انقلاب‌ به‌ دموكراسي‌ رأي‌هاي‌ بي‌ارزش سپرده نشود... ایدئولوگ ها ‌رهبري‌ ‌ايدئولوژيك جامعه‌ را به‌شيوه ‌ اصيل‌ رهبري‌ انقلابي‌ و نه‌ حكومت‌ دموكراتيك‌ ادامه‌ دهند؛ مردم‌ نيازمند "شستشوي‌ فكري"اند.»

امت و امامت – علي شريعتي

اما آیا به راستی چنین است و انسان باید زمام زندگی خود را به دست فرد "دیگری" بسپارد و آیا خود قادر به شناخت راه صحیح زندگی نیست ؟ آیا برخی انسانها از گوهر برتری برخوردارند و باید به اجبار، دیگران را به این راه، اگرچه درست باشد وارد کنند؟ از کجا معلوم است که آنها خطا نکنند و از کجا مشخص است که آن راه نیز اشتباه نباشد؟

در این مورد نظرات فوق را با قرآن و دیوان حافظ مقایسه می کنیم:

Ø قل انما انا بشر مثلكم ... = اي پيامبر بگو من انساني همانند شما هستم. ( 110 /كهف )

Ø قل ان ضللت فانما اضل علی نفسی و ان اهتدیت فبما یوحی الی ربی = بگو اگر گمراه باشم ، پس به نفس خویش گمراه بوده ام و اگر هدایت یافته ام پس آن به وحی است که از سوی پروردگارم شده است. (سبا/50)

Ø و ما انت عليهم بجبار‌= تو مامور به اجبار آنها نيستى. (ق/ 45)

Ø فذكر انما انت مذكر لست عليهم بمسيطر= تو فقط تذكر دهنده/ ياد آوري كننده اي و بر مردم سيطره نداري. (غاشيه/22)

Ø ان عليك الا البلاغ = وظيفه تو تنها ابلاغ رسالت است. (شورى/48)

Ø « من آن نیستم که هرگز خطايی و لغزشی درکار و انديشه ام پيش نيايد و از کردار خويش نيز ايمن نیستم.»

(علی بن ابی طالب - نهج البلاغه/ خطبه ۲۰۷)

Ø « اقبال لاهوری در كتاب"احيای فکر دينی در اسلام" فصل پنجم كه در مورد نبوت است خلاصه حرفش اين است که ختم نبوت به دليل ظهور عقل استقرائی بشر است. تا قبل از ظهور عقل استقرائی پيامبران ظهورشان لازم بود. اما همينکه مردم عاقل و بالغ شدند از حضور پيامبران بی نياز شدند. ختم نبوت يعنی اينکه ديگر کسی حامل وحی از سوی خدا نيست. يعنی آنکه ما رها هستيم از آسمان، يعنی ديگر کسی نيست که بيايد و بگويد من از جانب خداوند با شما سخن می گويم فلذا روی حرف من حرف نزنيد.» (1)

Ø حافظ - انسان و قيّم ( پیشوا ، پیر ) از نظر او :

"تصوف، فاشیسم را توجیه عارفانه می کند"؛ در بین صوفیان تنها طریقه ی اویسیه به "پیر" اعتقاد نداشتند. حافظ نیز عارفی است که بر خلاف مولوی و بسیاری دیگر از عرفای دوران تمدن اسلامی-که انسان را نیازمند پیر و راهبر می دانند- بر گوهر درونی انسان تاکید می کند و ضرورت این واسطه ها را بر نمی تابد، پروتستان ها نیز معتقد به حذف واسطه (کشیش) بین انسان و خداوند بودند و در قرن 16 میلادی با طرح اندیشه های خود، به تدریج بساط حکومت کلیسایی و دوران سیاه قرون وسطا را برچیدند، حافظ در قرن 14 میلادی می زیسته، آیا می توان او را اولین پروتستان نامید؟

« سالها دل طلب جام جم از ما می کرد وآنچه خود داشت ز بيگانه تمنا می کرد

گوهری کز صدف کون و مکان بيرون بود طلب از گمشدگان لب دريا می کرد »

در آن عصر صوفيگري و مريد پروري و سلسله مراتب خانقاهي و بارگاهي ، منظور حافظ از اشارات فراوان به پیر ( پيرميكده، پيرمغان، پيرباده فروش، پيرخرابات و...) كيست جز پیر و استاد ازل و چيست جز طعنه و تعريضي به اين دستگاه ؟

« بنده ي پير خراباتم كه لطفش دائم است ورنه لطف شيخ و زاهد گاه هست و گاه نيست

به پير ميكده گفتم كه چيست راه نجات بخواست جام مي و گفت راز پوشيدن

حلقه ي پير مغانم ز ازل در گوش است بر همانيم كه بوديم و همان خواهد بود »

و اگر می گوید: " طی این مرحله بی همرهی خضر مکن ظلمات است بترس از خطر گمراهی" به عقیده شاهرخ مسکوب، دکتر الهی قمشه ای و شهيد مطهری، منظور وی از خضر، گوهر درونی و خویشتن دیگر انسان است.

انسان – همه انسانها- درون خود همه کائنات را دارد و اشرف مخلوقات و دارای کرامت است.

وی در پاسخ به ادعای زاهد / زاهد نمایان / ریاکارانی که خود را بی آلایش می انگارند و قصد دارند دیگرانی که آلوده می پندارند را به زور وارد بهشت کنند چنین می گوید:

عيب رندان مکن ای زاهدِ پاکيزه سرشت

که گناهِ دگران بر تو نخواهند نوشت

من اگر نيکم اگر بد تو برو خود را باش

هر کسی آن دِرود عاقبت کار که کشت

همه کس طالبِ يارند چه هشيار و چه مست

همه جا خانه ی عشق است چه مسجد چه کِنِشت

سر تسليمِ من و خاک در ميکده ‌ها

مدعی گر نکند فهم سخن گو سر و خشت

نااميدم مکن از سابقه ی لطف ازل

تو پس پرده چه دانی که، که خوب است و که زشت

نه من از پرده ی تقوا به درافتادم و بس

پدرم نيز بهشت ابد از دست بهشت

حافظا روز اجل گر به کف آری جامی

يک سر از کویِ خرابات برندت به بهشت

همچنین مقایسه کنید بیت سوم اين غزل را با گفته زیر :

آیت الله جنتی (دبیر شورای نگهبان) :» بشر غير از اسلام، همان حيواناتي هستند كه روي زمين مي‌چرند و فساد مي‌كنند.«

آبان ماه ۱۳۸۴ - خبرگزاري انتخاب ۲۹

نشان اهل خدا عاشقی ست با خود دار که در مشایخ شهر این نشان نمی بینم (حافظ)

جا دارد اشاره ای نیز به مهاتما گاندی شود، وی مبارزه بدون خشونت یا " نافرمانی مدنی" را در دستور کار خود قرار داد و سرانجام با همکاری مردم هند، کشورش را از استعمار انگلستان رهانید؛ ولی درس بزرگی که به تمام بشریت داد این بود که "همه با هم برادرند" و "دشمن خود را هم دوست بدارید"؛ زیرا درون او و همه مخلوقات، عاملی مشترک (خداوند) با خود شما وجود دارد. حتي مي توان اميد داشت كه جنایتکار ترین افراد نیز می توانند دست از خشونت بردارند. به گفته ی مسیح "با خوبی بر بدی ها غلبه کنید".

ديكتاتوري :

Ø ديكتاتوري از كلمه ((dictate)) به معناي ديكته كردن، ريشه در روم باستان دارد. حكومت روم باستان، حكومت طبقه اشراف بود كه در قالب مجلس سنا بر مردم حكومت مي كردند و يك نفر براي اجراي امور با اختيارات محدود در راس قرار داشت، ولي در صورت بروز هرج و مرج، به مدت شش ماه و با عنوان ديكتاتور تمام امور را بطور نامحدود در اختيار گرفته و فرامین مورد نظر خود را به دیگران "دیکته" می کرد.

Ø« اين‌ گماني‌ باطل‌ است‌ كه‌ قدرت‌ نامحدود را به‌ فردي‌ عادل‌ بسپاريم‌ تا حكومت‌ عدل‌ مستقر شود. به‌ محض‌ اينكه‌ فردي‌ قدرت‌ مطلق‌ را در دست‌ گرفت‌، اولين‌ چيزي‌ را كه‌ از دست‌ خواهد داد، عدالت‌ و انصاف‌ است‌. اين‌ مسأله‌ الزاماً ناشي‌ از بد خواهي‌ دارنده قدرت‌ مطلق‌ نمي‌باشد. اگر عدل‌ را استيفاي‌ حقوق‌ تعريف‌ كنيم‌، آن‌ كس‌ كه‌ قدرت‌ مطلق‌ دارد، قدرت‌ تعريف‌ حقوق‌ را نيز دارد. آنگاه‌ حقوق‌ را آن‌ گونه‌ كه‌ خود مي‌خواهد يا عادلانه‌ مي‌پندارد تعريف‌ خواهد كرد. [...]

در چنين‌ شرايطي براي‌ قادر مطلق‌ (حاكم‌)، عدل‌ از منظر ديگران‌، مفهومي‌ ندارد. اين‌ است‌ كه‌ گفته‌ مي‌شود وقتي‌ همه‌ قدرت‌ها به‌ كسي‌ داده‌ شد، قدرت‌ عدالت‌ ورزي‌ از او گرفته‌ مي‌شود. در عين‌ حال‌، نمي‌توان‌ هيچ‌ انساني‌ را "آنقدر خوب‌" به‌ حساب‌ آورد كه‌ به‌ هيچ‌ وجه‌ از قدرت‌ مطلقه‌ و فرمانروايي‌ گسترده‌ دولت‌ سوء استفاده‌ نكند؛ "قدرت مطلق فساد آور است".» (8)

Ø عبده شاگرد سيد جمال، جوهر استبداد را با جوهر توحيد - انديشه اي كه معتقد است همه در برابر خداوند يكسان هستند و هيچ كس بر ديگري برتري و در نتيجه تسلط ندارد - مغاير مي داند. مُنتِسكيو نيز مي گويد‌ "در حکومتهای استبدادی، انسان مخلوقی است تابع اراده مخلوق دیگر؛ در لوای حکومت استبدادی، انسان مانند حیوانات، نصیبی جز غریزه طبیعی و اطاعت و تنبیه ندارد. هر امری که سلطان مستبد صادر می کند کافی است باید پذیرفت و چون و چرا ندارد."

Ø»مشخصات حکومت دیکتاتوری :

وقتى يك شخص يا گروهى از افراد يا يك حزب يا يك نهاد :

1. به وسايل قانونى يا غير قانونى قدرت سياسى را به دست بگيرد و به مدت نامحدود منحصر به خود كند؛

2. حقوق مدنى يا سياسى شهروندان را سلب يا محدود كند؛ [سرکوب مطبوعات، سایت های اینترنتی، تجمعات مسالمت آمیز و ...]

3. با استفاده از زور يا ارعاب فعاليت دگر انديشان يا مخالفان را ممنوع كند؛

4. اجازه انتخابات بدهد اما درعمل اين امكان را از مردم بگيرد كه به طرق قانونى و مسالمت آميز حاكمان را بركنار كنند.» (5)

Ø « انواع‌ رژيم‌هاي‌ غيردموكراتيك‌: [...]

1. ديكتاتوري‌ نظامي‌؛ ارتش‌ حكومت‌ مي‌كند.

2. ديكتاتوريهاي‌ حزبي؛ يك‌ حزب‌ مسلط ‌(كمونيستي‌، فاشيستي‌، ناسيوناليستي ‌و...) حكومت‌ مي‌كند.

3. حکومت شخصي؛ حاكم‌ از ميزان‌ يا درجه‌اي‌ از خودسرانگي‌ برخوردار است‌ كه‌ به‌ خودكامگي‌ مي‌انجامد. اين‌ وضعيت‌ را ماكس‌ وِبِر ، سلطانيسم‌ (Sultanism) مي‌نامد. سلطانيسم‌ نظامي‌ است‌ كه‌ در آن‌ حاكم‌ از حداكثر اختيارات‌ و قوة‌ صلاحديد امور برخوردار است‌. در اين حكومت، مناصب‌ و اختيارات‌ دولتي‌ "مايملك‌" شخصي‌ رهبر مادام‌العمر است‌.» (8)

دموكراسي :

Ø واژه يوناني دموكراسي (democracy)از دو بخش =demos مردم و kratos= حكومت/ قدرت تشكيل شده و در مجموع به معنی "حکومت مردم" مي باشد. در یونان باستان، مردم در میدان مرکزی شهر آتن جمع شده و حاکم خود را برای مدت یک سال انتخاب می کردند.

افلاطون در"جمهوریت" ضمن رد دموکراسی بر حکومت نخبگان يا يوتوپيا (مدینه فاضله – آرمان شهر) به عنوان مدل مطلوب حکومتی تاكيد مي كند. در یوتوپیای افلاطون، جامعه به چهار طبقه بسته نخبگان، نظامیان،کشاورزان و مردم عادی تقسیم شده و طبقه نخبگان (فلاسفه) حکومت را در دست می گیرد.

ارسطو اما در کتاب "سیاست" با تاكيد بر اينكه «زندگي آنطور كه فرد مي خواهد» و«تحت سلطه هيچ كس نبودن و اين ممكن نيست مگر با عوض شدن مرتب حاكمان» بر دموكراسي صحه مي گذارد.

Ø به عقیده ي مارکسیست ها بورژووازی و رشد طبقه متوسط و به اعتقاد ماکس وبر اخلاق پروتستاني و علاقه به مشارکت اجتماعی و اقتصادی زير بناي دموکراسی جديد هستند که ریشه در اواخر قرون وسطا دارند.

Ø از مهمترین زمینه ها و عناصر دموکراسی جدید که از اواخر قرون وسطا شروع شده و به تدریج و طی تفکرات و مبارزات فراوان، بخصوص در چند قرن اخیر تکامل یافتند (و همچنان ادامه دارد) عبارتند از :

· لیبرالیسم : در مفهوم عام و سیاسی از liberty به معنای آزادی گرفته شده است و بطور کلی یعنی اینکه "انسان آزادانه و با عقل و انتخاب خود معمار سرنوشت خود باشد".

موارد زیر بنیان های لیبرالیسم می باشند:

آزادي‌هاي اساسي بيان، عقيده، دين، اجتماعات - تساوي و برابري همه افراد در مقابل قانون - تفكيك قواي حکومتی (مجريه ، مقننه ، قضائيه‌) - تفكيك عرصه خصوصي از عرصه عمومي - اصلاح‌گري در برابر انقلابيگري

· پلوراليسم : (جمع گرایی- تکثر گرایی) رواداري؛ قبول ديگري، قبول تفاوت و تمايز، تحمل مخالف، قبول اينكه حقيقت نهايي پيش من يا در انحصار من نيست. (در مقابل انحصارگرایی و بنیادگرایی که حق را یکی و در اختیار خود می بیند و "دیگری" را بر باطل؛ بنیادگرایی می گوید هرکه با من نیست دشمن من است پس باید حذف شود).

· سكولاريسم : تفكيك نهادهاي دين‌بنياد از نهادهاي عقل بنياد؛ جدایی دین و دولت از یکدیگر؛ شخصی شدن دین.

Ø« دموكراسي‌ مبتني‌ بر انديشة‌ برابري‌ كليه‌ شهروندان‌ است‌. بايد جوامع‌ را به‌ گونه‌اي‌ سامان‌ داد كه‌ در آنها افراد از قدرت‌ اجباركننده دولت‌ در امان‌ باشند و شرايط‌ لازم‌ براي‌ آزادي‌ و برابري‌ افراد در آنها فراهم‌ باشد ؛ با مردم‌ به‌عنوان افراد "آزاد" و "برابر" رفتار شود. [...] كليه‌ شهروندان‌ (زن‌ ـ مرد ، مسلمان‌ ـ غيرمسلمان‌ ، سفيدپوست‌ ـ سياه‌پوست‌ و...) از لحاظ‌ حقوق‌ برابرند و از فرصت‌ برابر براي‌ شركت‌ در فرآيند دموكراتيك‌ ادارة‌ حكومت‌ (انتخاب‌ كردن‌ و انتخاب‌ شدن‌) برخوردارند. حكومت‌، حقِ هيچ‌ فرد خاص، گروه‌ خاص‌ يا صنف‌ خاصي‌ نيست‌. [....] كليه‌ شهروندان‌ حق‌ دارند براي‌ كليه‌ مناصب‌ رقابت‌ نمایند.« (8)

Ø دموکراسی "حکومت قانون" و "برآیند نظر مردم" و "حاکمیت خرد جمعی" و "تقسیم قدرت بین مردم" است و منافع جمع را می خواهد؛ هرچند احتمال دارد نظر این جمع اشتباه باشد ولی ارزشی بیش از نظر صحیح (؟) یک نفر یا یک اقلیت دارد.

Ø آزادي :

· "در فضیلت آزادی همين بس كه مخالفانش هم براي ابراز مخالفت، بدان محتاجند."

· اما آزادی تا چه اندازه ؟

« تا جايي كه به آزادی دیگران صدمه نزند.» (جان استوارت ميل)

« مباش در پي آزار و هر چه خواهي كن كه در شريعت ما غير از اين گناهي نيست» (حافظ)

Ø قالب هاي دموکراسی:

1. جمهوری تمام عیار : رئیس جمهور (بالاترین مقام سياسي کشور) با رای مستقیم مردم انتخاب می شود .

2. جمهوری پارلمانی: مردم نمایندگان مجلس را انتخاب کرده و آنها بالاترین مقام اجرایی کشور را انتخاب می کنند.

3. مشروطه سلطنتی : پادشاه یا امپراطور فقط مقامی تشریفاتی و سمبلیک است و هیچ دخالت یا نظارتی در امور ندارد.

در همه موارد بالا، رئیس جمهور/ نخست وزير، به مدت 4 / 5 / 7 سال (و یک بار حق تمدید) در اين مقام و مسند باقی مي ماند؛ این تغيير به علت جلوگیری از فساد دولتمردان و همچنین اتخاذ شیوه های مدیریتی جدیدتر، علاوه بر اعمال نظر مردم از محاسن دموکراسی است.

Ø وظيفه نخبگان و روشنفكران آگاه كردن مردم و نقد جامعه و قدرت حاکمه است. كانت در مقاله ي معروف خود، روشنگري چيست ؟ بيرون آمدن از صغارت و شجاعت بيان عقايد را شاخصه هاي يك فرد روشنگر [روشنفكر] مي داند.

Ø « دموكراسي، حكومت اكثريت است، نه اقليت؛ اما نظام دموكراتيك اگر به وسيله قيودي مهار نشود، مي‌تواند به استبداد اكثريت منتهي شود.

- اولين چيزي كه حكومت اكثريت را مقيد مي‌كند، شرط "رعايت حقوق اقليت" است. اكثريت حق ندارد قوانينی به تصويب رساند كه منجر به نقض حقوق اقليت شود.[...]

- دومين چيز "رعايت حقوق بشر" است. انسان از آن نظر كه انسان است، صاحبِ حق است. دولت دموكراتيك نمي‌تواند قوانيني به تصويب برساند كه حقوق بشر را نقض نمايد.» (8)

پس تنها برگزاري انتخابات - چه آزاد و چه غير آزاد - و تصويب قانون يا طرحي با اتكا به راي اكثريت ، نشان دهنده ي وجود دموكراسي نمي باشند؛ بايد حقوق اقليت و حقوق بشر حفظ و رعايت شود. هيتلر نيز با راي مردم به عنوان صدر اعظم آلمان برگزيده شد و صدام رئيس جمهور(!) و ديكتاتور پیشین عراق هر چند سال يك بار انتخاباتي نمايشي و فرمايشي در كشور خود برگزار مي نمود و با اكثريت 99% پيروز آن انتخابات بود؛ در حاليكه تاريخ جنايات اين دو را هرگز فراموش نخواهد كرد.

اصول دولت دموکراتیک (4) :

· پيروى از قانون اساسي: قانونگذارى بايد در چهارچوب و به تبعيت از يک پارامتر مشخص انجام شود؛ بايد روشهاى تصويب شده اى براى تدوين و تغيير قوانين وجود داشته باشد، و در بعضى حوزه ها – يعنى آنجائى که پاى حقوق افراد در ميان است – بايد دور از صرفا قانون و نظر اکثريت باشد. قانون اساسى خود يک قانون است، اما در همان حال بسيار بيش از آن است. سند حياتى دولت است که بر پايه هاى قدرت، شاخه هاى متفاوت آن و همينطور محدوده اختيارات دولت را بنا نهاده است. تاريخ نشان ميدهد که انسان در طول پنج هزاره قوانين رسمى تدوين کرده است، اما روشهائى که از طريق آن جوامع مختلف اين قوانين را بوجود آورده اند تفاوتهاى شگرفى با هم داشته و از احکام "خدا – شاه" ها گرفته تا رأى اکثريت در ميتينگ هاى روستائى را دربر مى گيرد.

· انتخابات آزاد: بدون توجه به آنکه يک دولت تا چه اندازه خوب طرح شده نمى توان آنرا يک دولت آزاد قلمداد کرد مگر آنکه مقاماتى که در رأس آن هستند توسط شهروندان به آزادى و به طريقى که بتوان براى همه آنرا عادلانه و علنى ناميد انتخاب شده باشند. طرز عمل و مکانيسم هر انتخاباتى ممکن است از ديگرى متفاوت باشد، اما اصول اساسى آن براى همه جوامع آزاد يکسان هستند: حق کاندیداتوری تمام شهروندان در انتخابات، دسترسى همه شهروندان واجد شرايط به صندوق آراء، حفاظت از افراد در برابر اعمال نفوذ در دادن رأى، و شمارش علنى و صادقانه آراء. بدليل آنکه اخذ رأى در سطح وسيع هميشه در معرض اشتباه و تقلب قرار دارد.

· مطبوعات آزاد: حق مردم براى آگاهى از امور، پيوند بسيار نزديکى به وسايل ارتباط جمعى آزاد - روزنامه ها، شبکه هاى راديويى و تلويزيونى - دارد که بتوانند عملکرد دولت را مورد تحقيق قرار داده و نتايج آن را بدون ترس از تعقيب و اتهام گزارش دهند. در يک حکومت مردمى، براى کند و کاو در مورد فساد، و نشان دادن عدم اجراى عدالت در عملکردهاى غير کافى و غير مؤثر نهاد دولت، مردم به مطبوعات تکيه مى کنند. هيچ کشورى نمى تواند بدون مطبوعات آزاد از موهبت آزادى بهره مند گردد، و يکى از نمودارهاى هر حکومت جبار ، ساکت و سانسور کردن و سرکوب وسائل ارتباط جمعى است؛ [این حکومت ها محتاج نادانی مردم تحت سلطه خود می باشند تا پاسخگوی آنها نبوده و به بقای خود ادامه دهند.]

· قوه قضائيه مستقل: دادگاه ها مى توانند در يک حکومت آزاد بسيار قدرتمند بوده، و از بسيارى جهات دادگاه آن اهرم اجرايى است که از طريق آن موارد مبهم قانون اساسى تفسير شده و اجرا مى گردد. نهادى وجود داشته باشد که تعيين کند قانون اساسى چه مى گويد، و چه هنگام شاخه هاى مختلف دولت از قدرت قانونى خود فراتر رفته اند. پس این قوه باید مستقل از دولت باشد.

· کنترل قدرتهاى رياست جمهوري: همه جوامع مدرن بايد داراى يک رئيس اجرايى بوده که قادر باشد مسئوليتهاى دولت از اداره ساده يک برنامه تا هدايت نيروهاى مسلح براى دفاع از کشور را در زمان جنگ انجام دهد اما بايد خط ظريفى بين دادن نيروى کافى به مجرى براى انجام کار و در همان حال محدود ساختن آن اختيارات براى جلوگيرى از ديکتاتورى رسم شود. قوای مقننه و قضاییه و مجریه یکدیگر را کنترل می کنند.

· حفاظت از حقوق مدنى اقليت ها: اگر منظور ما از "دموکراسي" حکومت اکثريت باشد، در اين صورت يکى از مسائل مهم در يک دموکراسى رفتارى است که با اقليت ها مى شود. منظور ما از "اقليت" کسانى نيستند که عليه حزب برنده رأى داده اند، بلکه آنهائى هستند که به دليل نژاد، دين يا قوميت به نحو ثابتى با اکثريت تفاوت دارند.

· حکومت فدرال، دولتهاى ايالتى و محلي: در اين سيستم، قدرت و اختيار بين دولت ملى و دولتهاى ايالتى و محلى تقسيم شده و اعمال مى شود. اما اگر اين مدل مناسب ملل ديگر نيست، هنوز هم درسهائى وجود دارد که مى توان فرا گرفت. هرچه دولت از مردم دورتر باشد، اثر آن کمتر است و کمتر قابل اعتماد است.

مردم لايق حكومت خود هستند :

Ø « برخلاف تصور بسيارى از آزادیخواهان، ديكتاتورى هميشه براى انبوهى از مردم سرزمين ها و فرهنگ ها و تمدن هاى مختلف جاذبه قوى داشته است و هنوز هم دارد. دموكراسى از مردم مى خواهد كه در يكايك امور آزادانه تصميم بگيرند و مسئوليت پيامدهاى تصميم را بر دوش بكشند. ديكتاتورى، آزادى تصميم را مى گيرد و در عوض وعده نان و امنيت مى دهد. تجربه تاريخى حاكى است كه در اغلب موارد وعده نان و امنيت بر آزادى پيروز مى شود.» (5)

Ø « ما نیک آگاهیم که حیدرعمو اوغلی ها و علی موسیوها و شریف زاده ها و میرزا جهانگیرها که به آن جنبش برخاسته بودند، از حال گرفتاری های ایران در میان همسایگان نیرومند و آزمند نااگاه نمی بودند و در راه استقلال و آزادی این کشور به هرگونه جانفشانی آماده می بودند و می پنداشتند اگر ریشه استبداد کنده شود و قانون اساسی به کار افتد، توده مردم به راه پیشرفت می افتند. آنان در یک جا اشتباه می کردند؛ درد اصلی"جهل و ناآگاهی مردم" بود.» (6)

Ø«در جامعه ایران همه به ابتلای قدرت مبتلایند. رابطه ي انسانها باهم نه رابطه برابر بلکه رابطه بالا و پایین، رییس و مرئوس، سلطان و رعیت، رهبر و پیرو یا همان شبان و رمه است. یک شبان همیشه رمه ای دارد. هیچکس هم که نباشد بالاخره زن و بچه ای در میان خواهد بود یا برادر کوچکتر یا شاگردی...» (2)

Ø« در ايران از زمان قاجار تا انقلاب 1357، 87 صدر اعظم و نخست وزير بر سر كار آمدند كه فرهنگ مردم ايران، سه نفر يعني قائم مقام، اميركبير و مصدق را نتوانست تحمل نمايد و هر سه را به سرعت به قتل رسانيد يا حبس و منزوي كرد ولي با 84 نفر ديگر از قبيل ميرزا آقاخان نوري، وثوق، قوام، اميني و... به راحتي كنار آمد.» (3)

Ø «دشمن بزرگ هميشه در درون ماست. به تعبير پيشينيان، جهاد اكبر با نفس است. آنچه به ايجاد و استقرار دموكراسى يارى مى دهد اين است كه مردم منافع جمع را فداى مطامع زودگذر و تنگ نظرى هاى خود نكنند، در شخصيت خويش اقتدارگرا نباشند، عقل و استدلال را بر شور و احساسات آنى مرجح بدانند، شيفته قدرت نشوند، نخواهند ضعف خويش را با پناه جستن در سايه قدرتمداران جبران كنند، به فرديت خود احترام بگذارند، آنچه را مى شنوند و مى خوانند به محك خرد بزنند، و خلاصه اين كه به گفته كانت در نوشته مشهورش "روشنگرى چيست؟" از مرحله صغارت و عدم بلوغى كه خود بر خويشتن تحميل كرده ا ند بيرون بيايند و خود انديش شوند. تا مردم هر جامعه نخواهند، ديكتاتورى هرگز نمى ميرد.» (5)

Ø « فرهنگ اجتماعی-سیاسی مردم ايران؛ فرهنگ تابعيت، استبداد پروري، سلطان ظل الله (سایه خداوند) است، مسئوليت گريزي، مبارزه منفعلانه، رضايت و مطلوبيت ازمصرف و مذمت توليد و كار (كار متعلق به الاغ است).» (3) [+ دروغگویی، بی اعنمادی به یکدیگر (طبق آمار 70 % مردم ایران به همدیگر اعتماد ندارند)، حق را به جانب خود دیدن، خشونت در گفتار و رفتار و ...]

عاجز و مسکین هرچه ظالم و بدخواه ظالم و بدخواه هرچه عاجز و مسکین! (قائم مقام فراهانی)

"در كشور كورها، يك چشمي پادشاست" و زمانی که اكثريت مردم " ناآگاه" و "مقلد" باشند، خرد را تابع احساسات خود کنند و به وضع جامعه و روابط اجتماعی بی تفاوت باشند، دیکتاتور بصورت خودکار برآنها حاکم می شود. اما از دید مدیریتی "مدیر" با توجه به میزان اختیارات خود مسئول بوده و برای مشارکت مردم باید اختیارات خود را به آنها تفویض کند. برای دستیابی به دموکراسی، هم پایین (مردم) و هم بالا (حاکمان) باید اصلاح شوند و یک بعدی و بطور مطلق نمی توان قضاوت کرد.

حقوق بشر :

Ø خلاصه بيانيه كورش هخامنشي ) 529 ق.م.) :

« اينك كه به ياري مزدا، تاج سلطنت ايران و بابل و كشورهاي جهات اربعه را به سر گذاشته ام، اعلام مي كنم دين و آيين و رسوم ملتهايي كه من پادشاه آنها هستم، محترم خواهم شمرد و نخواهم گذاشت كه حكام و زير دستان من به دين و آئين و رسوم ملتهايي كه من پادشاه آنها هستم يا ملتهاي ديگر توهين نمايند .من هرگز سلطنت خود را بر هيچ ملت تحميل نخواهم كرد .هر كس آزاد است هر ديني را كه ميل دارد انتخاب نمايد و در هر نقطه كه ميل دارد سكونت كند.»

Ø چند ماده از اعلاميه جهاني حقوق بشر (1948) :

· ماده1 : تمام افراد بشر آزاد به دنيا مي آيند و از لحاظ حيثيت و حقوق با هم برابرند. [...].

· ماده2 : هر کس مي تواند بدون هيچگونه تمايز مخصوصا از حيث نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، عقيده سياسي يا هر عقيده ديگر و همچنين مليت، وضع اجتماعي، ثروت، نسب يا هر موقعيت ديگر از تمام حقوق و کليه آزاديهائي که در اعلاميه حاضر ذکر شده است بهره مند گردد.

· ماده18 : هر کس حق دارد که از آزادي فکر، وجدان و مذهب بهره مند شود. اين حق متضمن آزادي تغيير مذهب يا عقيده و همچنين متضمن آزادي اظهار عقيده و ايمان ميباشد و نيز شامل آزادي تعليمات مذهبي واجراي مراسم ديني است [...].

· ماده19 : هر کس حق آزادي عقيده و بيان دارد و حق مزبور شامل آنست که از داشتن عقايد خود بيم و اضطرابي نداشته باشد و در کسب اطلاعات و افکار و در اخذ و انتشار آن با تمام وسائل ممکن و بدون ملاحظات مرزي، آزاد باشد.

· ماده 21 : اساس و منشاء قدرت وحکومت، اراده مردم است. اين اراده بايد به وسيله انتخاباتي ابراز گردد که عمومي، با رعايت مساوات، از روي صداقت و بطور ادواري صورت پذيرد و با راي مخفي يا طريقه اي نظير آن انجام گيرد که آزادي راي را تامين نمايد.

توسعه سياسي:

Ø توسعه :

توسعه یعنی تغییر در جهت افزایش کمیت و کیفیت؛ توسعه در سطح یک کشور بطور کلی چهار بعد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را شامل می شود. یک کشور توسعه یافته در تمام ابعاد توسعه یافته است؛ اما درکشور های توسعه نیافته(عقب مانده) و زمانی که حکومت و سیاست ابعاد دیگر را در کنترل خود دارد توسعه سیاسی و ایجاد ساختاری دموکراتیک نباید در اولویت قرار گیرد؟

Ø توسعه سياسي:

- هدف : گسترش مشاركت و رقابت گروه هاي اجتماعي در زندگي سياسي

- وسيله : سازمان يابي گروه ها، احزاب، آزادي در مشاركت، رقابت سياسي، خشونت زدايي از زندگي سياسي، وجود مكانيسمهاي حل منازعه ي نهادمند درون ساختار سياسي (9)

Ø موانع توسعه ي سياسي در ايران:

1. كنترل متمركز بر منابع قدرت سياسي (ساخت قدرت عمودي مطلقه)

2. چند پارگي هاي جامعه ي سياسي/ اجتماعي

3. فرهنگ سياسي رقابت ستيز [و فرهنگ اجتماعي- سياسي مردم ايران چنانكه اشاره شد] (9)

Ø دو اصل از قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران :

· اصل 57 : قواي حاكم در جمهوري اسلامي ایران عبارتند از: قوه مقننه، قوه مجریه و قوه قضائيه كه زير نظر ولايت مطلقه امر و امامت امت بر طبق اصول آينده اين قانون اعمال ميگردند. اين قوا مستقل از يكديگرند.

· اصل 110 : وظايف و اختيارات رهبر:

1 - تعيين سياستهای كلي نظام جمهوري اسلامي ايران پس از مشورت با مجمع تشخيص مصلحت نظام.

2 - نظارت بر حسن اجراي سياستهاي كلي نظام.

3 - فرمان همه‏پرسي.

4 - فرماندهي كل نيروهاي مسلح.

5 - اعلام جنگ و صلح و بسيج نيروها.

6 - نصب و عزل و قبول استعفاي‏:

الف - فقهاي شوراي نگهبان. / ب - عاليترين مقام [رئيس] قوه قضاييه. / ج - رييس سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران. / د - ريييس ستاد مشترك. / ه - فرمانده كل سپاه پاسداران انقلاب اسلامي. / و - فرماندهان عالي نيروهاي نظامي و انتظامي.

7 - حل اختلاف و تنظيم روابط قواي سه گانه.

8 - حل معضلات نظام كه از طرق عادي قابل حل نيست، از طريق مجمع تشخيص مصلحت نظام.

9 - امضاء حكم رياست جمهوري پس از انتخاب مردم صلاحيت داوطلبان رياست جمهوري از جهت دارا بودن شرايطي كه در اين قانون ميآيد، بايد قبل از انتخابات به تأييد شوراي نگهبان و در دوره اول به تأييد رهبري برسد.

10- عزل رييس جمهور با در نظر گرفتن مصالح كشور پس از حكم ديوان عالي كشور به تخلف وي از وظايف قانوني، يا رأي مجلس شوراي اسلامي به عدم كفايت وي بر اساس اصل هشتاد و نهم.

11 - عفو يا تخفيف مجازات محكوميت در حدود موازين اسلامي پس از پيشنهاد رييس قوه قضاييه.

رهبر ميتواند بعضي از وظايف و اختيارات خود را به شخص ديگري تفويض كند.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

اي آزادي چه زندانها برايت كشيده ام و چه زندانها خواهم كشيد ... اما خود را به استبداد نخواهم فروخت.

علي شريعتي

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(1) بسط تجربه نبوی - عبدالکریم سروش

(2) تمرين مدارا – محمد مختاري

(3) جامعه شناسي نخبه كشي – علي رضاقلي

(4) دموکراسی - ملوین یوروفسکی

(5) سرگذشت خود کامگی – عزت الله فولادوند

(6) سرنوشت ایران چه خواهد بود؟ - احمد کسروی